کریدور بین‌المللی شمال-جنوب؛ جایگزینی امن برای کانال سوئز

کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب از سن پترزبورگ روسیه و آسیای مرکز تا سواحل دریای عمان درجنوب ایران، با قابلیت جایگزینی برای مسیر طولانی مدیترانه-کانال سوئز و اتصال به بندر راهبردی چابهار، مورد توجه و نگاه ویژه کشورهای زیادی قرار دارد.

کریدور شمال-جنوب (INSTC) از مسیرهای راهبردی در نیم‌کره شرقی جهان است. موقعیت استراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران مورد توجه کشورهای بزرگ جهان بوده و هست. موقعیت مناسب ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای عمان و سواحل دریای خزر بویژه در سالهای اخیر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان بوده‌ است.
این کریدور ، یکی از مهم ترین شاهراه‌های ارتباطی از غرب تا جنوب آسیا به شمار می آید که در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰ در سن‌پترزبورگ توسط سه کشور ایران، روسیه و هند و به منظور ترویج همکاری های حمل و نقلی تأسیس شد. این کریدور اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر سپس از طریق روسیه به سن‌پترزبورگ و شمال اروپا متصل می‌کند.
این راه‌گذر ، مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزانتر است. کریدور شمال – جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این راه‌گذر هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند.
اکنون این کریدور با پذیرش یازده عضو جدید گسترش یافته است که این اعضاء شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان است، جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشور امین انتخاب شده که وظیفه دارد طرف‌های متعهد را درباره پیوستن سایر کشورها به این موافقت‌نامه و یا کناره‌گیری هر یک از طرف‌های متعهد از آن آگاه کند.

فروردین ماه سال 1400 که کانال سوئز به دلیل ایجاد شدن مشکلی برای یک کشتی کانتیتربر ، برای چندین روز بسته شد، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه با اشاره به خسارت روزانه ۹ میلیارد دلاری به اقتصاد دنیا به خاطر بسته شدن این شاهراه تجاری جهان گفت: ضرورت تسریع در تکمیل زیرساخت ها و فعالسازی کریدور شمال – جنوب به عنوان جایگزین مسیر کانال سوئز، بیش از گذشته دارای اهمیت شده است.
جلالی در توئیتی نوشت: کریدور شمال- جنوب با برخورداری از کاهش مدت زمان سفر تا ۲۰ روز و صرفه جویی در هزینه ها تا ۳۰ درصد گزینه ای برتر برای جایگزینی کانال سوئز در ترانزیت است.
وی تصریح کرد: اتفاق اخیر نمایانگر آن است که با توجه به عبور سالانه بیش از یک میلیارد تن کالا از مسیر کانال سوئز باید مسیر جایگزین و کم ریسک تری را در نظر داشت و کریدور شمال- جنوب با برخورداری از کاهش مدت زمان سفر تا ۲۰ روز و صرفه جویی در هزینه ها تا ۳۰ درصد گزینه برتر است».

اتفاق فروردین ماه سال گذشته در کانال سوئز نشان داد که این کانال ، اگرچه یک شاهراه حیاتی برای تجارت جهان است اما نمی تواند همیشه به عنوان یک مسیر امن، مورد اعتماد کشورها باشد.
اهداف این کریدور شمال – جنوب این گونه برشمرده شده است: توسعه مناسبات حمل و نقلی به منظور ساماندهی حمل و نقل کالا و مسافر در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال – جنوب، افزایش دسترسی طرف‌های متعهد این موافقتنامه به بازارهای جهانی از طریق تسهیلات حمل و نقلی ریلی، جاده‌ای، دریایی، رودخانه‌ای و هوایی، همکاری در جهت افزایش حجم حمل و نقل بین‌المللی کالا و مسافر، تأمین امنیت سفر، ایمنی محصولات و همچنین حفظ محیط زیست بر اساس استانداردهای بین‌المللی، هماهنگ‌سازی سیاست‌های حمل و نقل و همچنین پی‌ریزی قوانین و مقررات مورد نیاز حمل و نقل برای اجرای این موافقتنامه، تأمین شرایط برابر برای عرضه‌کنندگان انواع خدمات حمل و نقل کالا و مسافر در کشورهای متعهد در چارچوب کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال – جنوب.

چرا روسیه کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال – جنوب‌ را می‌خواهد؟

پوتین در ششمین اجلاس سران دریای خزر با حضور سران جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان و ترکمنستان گفت: پنج کشور حوزه دریای خزر که روسیه را نیز در بر می گیرد، برنامه های زیادی برای بهبود زیرساخت های حمل و نقل در منطقه دارند و در این راستا، اشاره ویژه ای به کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال-جنوب‌ داشت و آن را رگ حیاتی حمل و نقل از سنت پترزبورگ به بنادر ایران و هند توصیف کرد.
رئیس جمهور روسیه بر ایجاد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب، برای تسهیل تجارت با هند از طریق ایران تاکید دارد، روسیه که تحت تحریم های غرب قرار گرفته است به دنبال ایجاد روابط تجاری جدید، مصمم است با کشورهایی که هنوز با آنها تجارت می‌کند، پیوندهای نزدیک‌تری برقرار کند.
برای این منظور نیز ولادیمیر پوتین، بر کریدور بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب تمرکز کرد تا شرکایی مانند ایران و هند را با اتصال از طریق یک شبکه حمل و نقل چندوجهی که راه آهن، جاده و دریا را در بر می گیرد، به هم نزدیکتر کند.
کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب، زمان حمل و نقل از روسیه به هند را به شدت کاهش می دهد و هزینه های حمل و نقل را تا ۳۰ درصد کم می کند. این کشور با اتصال دریای محصور در خشکی خزر به اقیانوس هند، کوتاه ترین مسیر بین روسیه و هند را فراهم می کند.
در این مسیر به طول ۷۲۰۰ کیلومتر، کالاها می توانند مسافت سن پترزبورگ روسیه تا بنادر غربی هند را از طریق بندر آستاراخان در دریای خزر و بندر انزلی ایران و سپس بندر عباس طی کنند.
این گذر، می تواند یک جایگزین برای مسیر مدیترانه-کانال سوئز باشد که به روسیه اجازه می دهد آب های تحت تسلط رقبای غربی خود را دور بزند و مسیری را که بیشتر تجارت جهان از آن عبور می کند. دور زدن کانال سوئز همچنین می‌تواند به کشورهایی که از طریق کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب، تجارت می‌کنند کمک کند تا از تأخیر در نقاط بن بست، مانند آبراه تحت کنترل مصر که محل ترانزیت تقریباً همه کالاهایی که به اروپا حمل می‌شود از جمله محصولات نفتی، جلوگیری کنند. ترافیک در کانال سوئز به احتمال زیاد افزایش می یابد زیرا نگرانی های سیاسی، اکنون نیاز به مشارکت در حوزه انرژی در اروپا را اجبار می کند و از آنجایی که اتحادیه اروپا به دنبال فروشندگان جدید برای جایگزینی نفت و گاز روسیه است، تعداد محموله ها افزایش خواهد یافت.

فرصتی برای کسب و کار جدید

روسیه در بحبوحه تحریم های غرب که اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار می دهد، به دنبال فرصتی برای راه اندازی مشاغل جدید است. در ماه آوریل گزارش شد که پیشرفته ترین ایالت صنعتی روسیه یعنی ریازان به دنبال همکاری اقتصادی بیشتر با هند است. فرماندار ریازان با کارآفرینان هندی دیدار کرده بود تا زمینه های رشد را بررسی کند. فرماندار «نیکولای لیوبیموف» در مصاحبه ای به اکونومیک تایمز گفت: ما یک تور جهانی را آغاز کرده ایم که از هند شروع می شود زیرا مایلیم تجارت با کشورهای منتخب را افزایش دهیم.
هند در حال حاضر بیشتر از قبل از جنگ اوکراین از روسیه نفت خام می خرد، هند اعلام کرده است که انرژی روسیه را با تخفیف خریداری خواهد کرد زیرا به دنبال بهترین معاملات برای مردم خود است. روسیه دومین صادرکننده بزرگ نفت هند در ماه مه (خرداد) بود و می‌توانست شرکای قدیمی انرژی خود را کنار بگذارد تا در ژوئن به بزرگترین تامین‌کننده نفت خام هند تبدیل شود.
در همین حال، در اواسط جون (اواخر خرداد)، روسیه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب را عملیاتی کرد که برای اولین بار محموله های ورقه های چوبی را تحویل می داد، کل محموله دو کانتینر ۴۰ فوتی از لمینت های چوبی به وزن ۴۱ تن بود.
به گفته مدیر پایانه مشترک ایران و روسیه در آستاراخان، کانتینرها در سن پترزبورگ بارگیری شده و به سمت آستاراخان می روند و دوباره در بندر سولیانکا بارگیری می شوند. سپس دریای خزر را طی می کنند تا به بندر انزلی برسند و قرار است از طریق کامیون به بندرعباس در جنوب ایران منتقل شوند. این دو کانتینر سپس به بزرگترین بندر کانتینری هند (موندرا در گجرات) فرستاده خواهند شد. انتظار می رفت این سفر ۲۵ روز طول بکشد که ۱۵ روز کمتر از مسیرهای معمولی برای صادرات است.
کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب، همچنین ممکن است به بندر چابهار ایران نیز متصل شود که در این صورت، به توسعه تجارت هند با آسیای مرکزی کمک قابل توجهی خواهد کرد.